Kanada’nın Alberta eyaletinde, yemyeşil bir ormanın eteklerinde, devasa bir toplu mezar gizli bir şekilde bulunuyor.
Burada, binlerce dinozor, tek bir felaket anında aniden yaşamlarını yitirmiş durumda.
Bir grup paleontolog, 72 milyon yıllık bu gizemi çözmek amacıyla “Ölüm Nehri” olarak adlandırılan Pipestone Deresi’ne yöneldi. Araştırmalarının temel amacı, bu dinozorların ölüm nedenlerini belirlemek.
Yanıt arayışları, kaya tabakalarının kırılmasıyla başlıyor.
Profesör Emily Bamforth’un liderlik ettiği kazıda, kalın kaya tabakasını aşmak için oldukça fazla güç harcanıyor. Bamforth, bu tabakayı “paleo altın” olarak tanımlıyor.
Toprak ve toz yavaşça temizlendikçe, fosilleşmiş kemikler birer birer gün yüzüne çıkmaya başlıyor.
“Bu büyük kemik parçası muhtemelen bir kalçaya ait,” diyor Prof. Bamforth. Yanında köpeği Aster de bulunuyor; Aster, çevrede bir ayı görmesi durumunda havlayarak uyarıda bulunuyor.
“Burada uzun, ince kaburga kemikleri var. Ayrıca bir ayak parmağı kemiği de mevcut. Ancak şu parçanın ne olduğunu henüz bilmiyoruz – bu, Pipestone Deresi’nin gizemlerinden biri,” diye ekliyor.
BBC News, bu tarih öncesi mezarlığın büyüklüğünü gözlemlemek ve araştırmacıların bu devasa bilmecenin çözümü üzerindeki çalışmalarını yerinde görmek amacıyla bölgeyi ziyaret etti.
Buradan şimdiye kadar binlerce fosil çıkarıldı ve her biri araştırmacılara yeni ipuçları sunuyor.
Bu kemiklerin tamamı Pachyrhinosaurus adlı bir türe ait.
Bu tür ve Prof. Bamforth’un yürüttüğü kazılar, BBC’nin yeni belgesel dizisi Walking With Dinosaurs’ta da yer alıyor.
Yaklaşık 72 milyon yıl önce, Geç Kretase döneminde yaşamış olan Pachyrhinosaurus’lar, Triceratops’un yakın akrabalarıydı.
Beş metre uzunluğunda, iki ton ağırlığında ve dört ayak üzerinde yürüyen bu hayvanların büyük kafaları, belirgin bir kemik frizi ve üç boynuzla süslenmişti. En dikkat çekici özellikleri ise burunlarının üzerindeki kemikli çıkıntıydı.
Kazı sezonu yeni başlamış olmasına rağmen, burada yoğun bir çalışma sürüyor.
Ekibin üzerinde çalıştığı küçük toprak alanındaki fosiller son derece sıkışık; Prof. Bamforth, her bir metrekarede yaklaşık 300 kemik olabileceğini tahmin ediyor.
Şimdiye kadar bir tenis kortu büyüklüğünde bir alan kazılmış durumda, ancak kemik yatağının tepenin içine doğru bir kilometre kadar uzandığı düşünülüyor.
Prof. Bamforth, “Yoğunluk gerçekten etkileyici,” diyor.
“Bunun, Kuzey Amerika’daki en büyük kemik yataklarından biri olduğuna inanıyoruz. Dünya üzerindeki bilinen dinozor türlerinin yarısından fazlası yalnızca tek bir örnekten tanımlanmıştır. Burada binlerce Pachyrhinosaurus’umuz mevcut,” şeklinde konuşuyor.
Bilim insanları, bu dinozorların büyük bir sürü halinde her yıl güneye gidip kışı geçirdikten sonra yazın kuzeye döndüklerine inanıyorlar.
O dönemde çok daha sıcak olan bu bölge, zengin bitki örtüsü sayesinde otçullar için ideal bir yaşam alanı sunuyordu.
Prof. Bamforth, “Bu, aynı türe ait dev bir topluluğun, zamanın sadece bir anında yok oluşuna tanıklık etmemizi sağlıyor – bu son derece nadir bir durum,” diyor.
Dev fosiller ipuçları veriyor
Pachyrhinosaurus’lar bu bölgede yalnız değildi; daha büyük dinozorların da burada yaşadığı biliniyor.
Bu nedenle araştırmalar sadece Pipestone Creek ile sınırlı kalmıyor.
İki saatlik mesafedeki Deadfall Hills’e ulaşmak için yoğun ormanı aşmak ve hızlı akan bir nehirden geçmek gerekiyor.
Bu noktada kazı yapmaya gerek kalmıyor; kemikler nehir kıyısında, doğal yollarla ortaya çıkmış bir şekilde bulunuyor.
Bir omur, kaburga parçaları ve dişler çamura yayılmış halde karşımıza çıkıyor.
Paleontolog Jackson Sweder, özellikle büyük bir kafatası kemiğiyle ilgileniyor.
Sweder, “Genellikle burada ördek gagalı dinozor olan Edmontosaurus’a ait kemikler buluyoruz. Eğer bu parça kafatasına aitse, bu hayvan yaklaşık 10 metre uzunluğundaydı,” diyor.
Sweder, fosillerin temizlenip analiz edildiği Philip J. Currie Dinozor Müzesi’nde çalışıyor. Şu anda üzerinde çalıştığı dev bir Pachyrhinosaurus kafatasına “Büyük Sam” adı verilmiş.
Bu kafatasının üç boynuzundan biri eksik.
Sweder, “Normalde o noktada bir diken olurdu, ama burada yok,” şeklinde açıklıyor.
Müze ekibi, yıllar içinde 8 binin üzerinde fosil toplamış durumda.
Her yaş grubundan Pachyrhinosaurus kemikleri sayesinde, bu türün nasıl büyüdüğü ve topluluk yapısının nasıl olduğu hakkında birçok bilgi elde ediliyor.
Ani ve yıkıcı bir son
Peki ama bu devasa sürü neden bir anda yok oldu?
“Milyonlarca yıl önce, göç sırasında büyük bir sürü ani bir felaketle karşılaştı – bu felaket, ya hepsini ya da büyük bir kısmını öldürdü,” diyor Profesör Bamforth.
Tüm veriler, bu olayın ani bir sel felaketi olduğunu gösteriyor.
Belki de uzak dağlarda yağan yoğun bir yağmur, aşağıya büyük bir su kütlesi gönderdi.
Ağaçları yerinden söken ve kayaları sürükleyen bu sel, devasa dinozorları savurdu.
Prof. Bamforth, “Bu hayvanlar çok hızlı hareket edemiyorlardı. Üstelik vücut yapıları da suya uygun değildi. Kaçma şansları yoktu,” şeklinde açıklıyor.
Fosil yatağındaki taşlarda, suyun güçlü girdaplarının oluşturduğu katmanlar hâlâ görülebiliyor. Zamanın içinde taşlaşmış bir felaket adeta…
Fakat dinozorlar için bir felaket olan bu olay, bilim insanları için eşsiz bir fırsata dönüşmüş durumda.
Prof. Bamforth, “Buraya her gelişimizde kemik bulacağımızı biliyoruz. Ve her yıl yeni bir keşif yapıyoruz,” diyor.
“Bu yüzden tekrar tekrar geliyoruz. Çünkü hâlâ anlatacak çok şey var,” şeklinde ifade ediyor.
Araştırma ekibi, günün sonunda ekipmanlarını toplarken, keşfedilmeyi bekleyen daha pek çok gizemin olduğunu biliyorlar.
Bu tarih öncesi mezarlık, yalnızca yüzeyinin kazındığı bir bilmece olarak kalıyor…
