2023 yılının sonlarına doğru Norveç’in kuzey ucundaki bir kasabanın yeni belediye başkanı Magnus Mæland, Çin’den gelen üç heyetle görüşme gerçekleştirdi.
Mæland, bu durumu “Çin, kutuplarda bir süper güç olma arayışında” şeklinde özetliyor.
Arktik, belki de ilk akla gelen ülke olmasa da, Çin’in büyük bir oyuncu olma kararlılığıyla hareket ediyor. Gayrimenkul satın alımları, altyapı projelerine katılım ve bölgedeki kalıcı varlığını artırma hedefleri bulunuyor.
Çin’in en kuzeydeki şehri Harbin, İtalya’nın Venedik şehriyle hemen hemen aynı enlemde yer almasına rağmen, ülke kendisini “Arktik’e yakın bir devlet” olarak tanımlıyor.
Fakat Arktik, hızla dünyanın en çekişmeli bölgelerinden biri haline geliyor ve Pekin, Rusya, Avrupa, Hindistan ve ABD ile güçlü bir rekabet içinde.
Bu noktada Arktik için bir yarış başlıyor.
İklim bilimciler, Arktik’in dünyanın diğer bölgelerine göre dört kat daha hızlı ısındığını belirtiyor. Bu durum, bölgenin ekosistemleri, yaban hayatı ve yerel toplulukları üzerinde derin etkiler yaratıyor. Arktik, yeryüzünün yaklaşık %4’ünü kaplıyor.
Ancak küresel güçler, çevresel değişikliklerin ardından Arktik’te yeni fırsatlar ortaya çıktığını düşünüyor.
Buzulların erimesi, bölgenin zengin doğal kaynaklarına (kritik mineraller, petrol ve gaz) erişimi kolaylaştırıyor; tahminlere göre, henüz keşfedilmemiş doğal gazın %30’u Arktik’te bulunuyor.
Ayrıca yeni deniz ticaret rotaları açılıyor, bu da Asya ile Avrupa arasındaki seyahat süresini önemli ölçüde kısaltıyor. İhracatta zamanın önemi büyük, bu nedenle Çin “Kutup İpek Yolu” planı üzerinde çalışıyor.
Kirkenes limanına yaptığım ziyarette, kasabanın oldukça izbe bir görüntü sunduğunu gözlemliyorum.
Kuzey Kutup Dairesi içerisinde, Norveç anakarasının en kuzey noktasında yer alan bu eski maden kasabası, çevresindeki karla kaplı dağlar ve fiyortlarla çarpıcı bir tezat oluşturuyor.
Kasabada kepenkleri kapalı dükkanlar ve kırık pencerelere sahip terkedilmiş yapılar dikkat çekiyor. Bu durum, kasabaya terkedilmiş bir hava katıyor.
Bu noktada, Asya’dan gelen pek çok konteyner gemisinin Avrupa’ya ulaşabileceği ilk liman olma potansiyeli, kutuplardaki buzların erime hızına bağlı olarak artıyor.
Kasabanın liman müdürü Terje Jørgensen, yeni bir uluslararası liman inşa etme planları hakkında heyecanla konuşuyor. “Kirkenes’te üç kıtanın birleştiği bir transit limanı oluşturmayı hedefliyoruz: Kuzey Amerika, Avrupa ve Asya. Malları karaya çıkaracağız ve daha uzak bölgelere sevkiyat için başka gemilere aktaracağız. Kimseye arazi satmamıza gerek yok.” ifadelerini kullanıyor.
Norveç’teki yeni yasalar, satışın “Norveç güvenlik çıkarlarına” zarar verebileceği durumlarda mülk veya işletmelerin devrini yasaklıyor. Jørgensen, hükümetin bu düzenlemelerle hangi kritik altyapıları kapsayacağına dair net bir anlayış beklediklerini de ekliyor.
Belediye Başkanı Mæland, Çin’in niyetleri konusunda temkinli bir tutum sergiliyor. “Çin ile bir ilişki kurmak istiyoruz ama onlara bağımlı olmak istemiyoruz” diyor.
Mæland, Avrupa’nın kendisine şu soruyu sorması gerektiğini vurguluyor: “Totaliter ve otoriter rejimlere ne kadar bağımlı olmak istiyorsunuz?”
Çin’in Arktik’teki hedefleri doğrultusunda yapmaya çalıştığı satın alma girişimleri, Avrupa ülkeleri tarafından reddedilmeye başlandı. Örneğin, Pekin’in Norveç ve İsveç’teki limanları ve Grönland’daki bir havalimanını satın alma çabaları başarısızlıkla sonuçlandı.
Bu durum, Çin’i, Arktik’in en büyük oyuncusu olan Rusya‘ya daha da yaklaştırıyor.
Rusya, Kuzey Kutbu kıyı şeridinin büyük bir kısmını kontrol ediyor ve Çin’in yatırımlarını kendine çekiyor.
İki ülke, Arktik’te askeri iş birliğini de geliştiriyor. Çin’in sahil güvenlik güçleri, Ekim ayında Rus güçleriyle ortak bir devriye faaliyetine katıldı. İki ülke, bir ay önce burada ortak askeri tatbikatlar düzenlemişti. Temmuz ayında, her iki ülkenin uzun menzilli bombardıman uçakları, Alaska yakınlarındaki Arktik Okyanusu’nda devriye gezdi.
Pekin ve Moskova, Kuzey Kutbu’ndaki tatbikatlarını yoğunlaştıran NATO’ya karşı “Biz de bunu yapabiliriz” mesajı veriyorlar.
Rusya dışında Arktik’e kıyısı olan tüm ülkeler NATO üyesi. Finlandiya ve İsveç, Ukrayna’nın işgali sonrasında NATO’ya katıldı.
Bağımsız Fridtjof Nansen Enstitüsü’nde kıdemli araştırmacı olan Andreas Østhagen, Arktik’i Rus-Çin işbirliği için “kolay bir hedef” olarak değerlendiriyor.
Østhagen, “Rusya, Arktik’teki LNG [sıvılaştırılmış doğal gaz] ve petrol kaynaklarını geliştirmek isteyen yatırımlara ihtiyaç duyuyor. Çin de bu pazarın bir parçası. İki ülke, siyasi, ekonomik ve askeri iş birliklerini genişletmenin yollarını arıyor” diyor.
Ancak Çin, Rusya ile çok yakın bir ittifak kurma konusunda temkinli. Batı yaptırımlarından kaçınmayı ve Arktik içinde ve dışında Batılı güçlerle iş yapmaya devam etmeyi hedefliyor.
Rusya’nın da bu konuda çekinceleri var.
Østhagen, “Rusya-Çin ilişkisini abartmamaya dikkat edin. Rusya, Çin’in Arktik’e çok fazla girmesine izin vermemek için temkinli kalmayı sürdürüyor” diyor.
Moskova, doğal kaynaklarına büyük ölçüde bağımlı ve ABD de dahil olmak üzere diğer Arktik yatırımcılarını cezbetmeye çalışıyor.
Rusya, aynı zamanda Arktik’i stratejik silahlarını depolamak için kullanıyor; özellikle nükleer kapasiteye sahip olan Kola yarımadasında.
Norveç’te, Kirkenes sakinleri, yan kapıdaki Rusya’nın gölgesinde yaşamlarını sürdürüyor. Sınır, arabayla yalnızca 10 dakika uzaklıkta. Kola yarımadası ise rahatsız edici bir şekilde yakın.
Soğuk Savaş döneminde Batı ile Sovyetler Birliği arasındaki cephe hattı olan bu bölge, “casus yuvası” olarak adlandırılıyordu.
Norveç, Rusya’nın Arktik’i, Ukrayna’ya saldırmak için yeni askerler yetiştirmek amacıyla kullandığına inanıyor.
Norveç doğrudan savaşa girmese de, ülkenin kuzey bölgesi, yaklaşık 200 km uzunluğundaki kara sınırı boyunca saldırı altında hissetmektedir.
Albay Jørn Kviller, Norveç ve
