İsrail ve İran arasında 13 Haziran’da patlak veren çatışmalar, İran’dan Türkiye‘ye büyük bir göç olasılığını gündeme getirdi.
Sosyal medya platformlarında, Suriye iç savaşı döneminde yaşanan büyük göç hareketleri sıkça hatırlatılmakta ve benzer bir durumun tekrar yaşanıp yaşanmayacağı tartışılmaktadır.
Yerel kaynaklarla yapılan görüşmelerde, hem haber ajansları hem de BBC Türkçe, sınırda Türkiye’ye doğru kayda değer bir göç hareketinin olmadığını belirtmektedir.
Göç İdaresi, Anadolu Ajansı Teyit Hattı’na gönderdiği açıklamada, “İran’dan Türkiye’ye yönelik bir göç dalgası başladığı iddiası kesinlikle doğru değildir” ifadesini kullandı.
Uzmanlar da mevcut koşullar altında büyük bir göç dalgası beklemediklerini dile getiriyor. Ancak çatışmaların büyük bir savaşa dönüşmesi ya da derin bir iç karışıklık yaşanması durumunda kitlesel bir göç hareketinin mümkün olabileceği ifade ediliyor.
Buna rağmen, uzmanlar İran’dan gelecek olası bir göç dalgasının, Suriyelilerin göçünden farklı dinamiklere sahip olacağına dikkat çekiyorlar.
Sınırdaki kısmi hareketliliğin, Türkiye’den ülkelerine dönen İranlılarla ilgili olduğu anlaşılmaktadır.
İltica ve Göç Araştırmaları Merkezi (İGAM) Başkanı Metin Çorabatır, mevcut durumu değerlendirirken şunları aktarıyor:
“Şu ana kadar İran’dan yurt dışına çıkma eğiliminde bir artış gözlemlemedik. Hatta bazı haberlerde, Türkiye’ye ticaret, turizm ve sağlık gibi nedenlerle gelen İranlıların hava sahalarının kapanmasının ardından Van’a yöneldiği ve İran tarafına otobüs ayarlamaya çalıştıkları belirtiliyor. Şu an için tam aksi yönde bir hareket söz konusu.”
BBC Farsça‘ya göre, İranlıların Türkiye ile vize serbestisine rağmen sınırda yoğunlaşmamasının iki temel nedeni bulunuyor:
Mevcut şartlarda göç artar mı?
İran vatandaşları, Türkiye’ye vizesiz olarak girebiliyor ve 90 güne kadar burada kalabiliyorlar.
Galatasaray Üniversitesi öğretim üyesi ve Göç Araştırmaları Derneği’nden Doç. Dr. Didem Danış, bu durumun bazı İranlıların güvenlik amaçlı kısa süreli Türkiye’ye gelme ihtimalini artırdığını belirtiyor.
Ama bu durumun, kitlesel ve uzun süreli bir sığınma hareketine dönüşeceğini düşünmediğini de vurguluyor.
Marmara Üniversitesi Nüfus ve Sosyal Politikalar Araştırma Merkezi Müdürü Prof. Dr. Mehmet Fatih Aysan ise “Büyük bir çatışma yaşanmadığı veya çatışmalar uzun süre devam etmediği sürece Suriye’deki gibi büyük göç dalgalarını beklemiyorum” değerlendirmesini yapıyor.
Prof. Dr. Aysan, 2023 yılında Türkiye’deki İranlılarla ilgili kapsamlı bir araştırma gerçekleştirdi.
Krizin derinleşmesi durumunda senaryolar neler?
Uzmanlar, farklı senaryoların kitlesel bir göç hareketine yol açabileceğini ifade ediyor. İGAM Başkanı Metin Çorabatır, böyle bir göçün iki ayrı senaryoda gelişebileceğini belirtiyor:
“Krizin tırmanması ve şehirler ile sivil alanların bombalanması, nüfus hareketlerine neden olabilir. Ayrıca bir ateşkes veya barış süreci sonrasında İran rejiminin baskıyı artırması durumunda da Türkiye’ye geçişler olabilir. Ancak bu süreçlerin nasıl gelişeceği, İran’daki gelişmelere bağlı olacaktır.”
Çorabatır, geçmişten örnek vererek, “İran İslam Devrimi sırasında, süreç içerisinde iki milyon insan Türkiye üzerinden Batı’ya geçti. O tür bir kargaşa her zaman bir nüfus hareketine yol açabilir” diyor.
Uzun yıllar BM Mülteciler Yüksek Komiserliği Dış İlişkiler Sorumlusu olarak görev yapmış olan Çorabatır, İranlıların çıkış yapabileceği ülkelerin arasında Türkiye’nin öne çıktığını hatırlatıyor.
İran’ın Türkiye’nin yanı sıra Irak, Azerbaycan, Ermenistan, Türkmenistan, Afganistan ve Pakistan ile de sınırı bulunduğunu belirtmekte fayda var.
‘İranlıların sosyolojik ve kültürel yapısı farklı’
Sosyal medyada olası bir İran göçü üzerine tartışmalar sürerken, Türkiye’deki Suriyeli ve Afgan göçmen grupları sıkça gündeme getiriliyor.
Türkiye’deki bu grupların topluma entegrasyonu hakkında çeşitli tartışmalar mevcut. Prof. Dr. Aysan, İranlıların sosyolojik ve kültürel yapısının Suriyelilerle birçok açıdan farklılık gösterdiğine dikkat çekiyor:
“Türkiye’deki İranlı göçmenler, Suriyeli, Afgan ve Pakistanlılardan daha eğitimli bir grup olarak öne çıkıyor. Ayrıca İranlılar arasında Azeri Türkü olanlar da var. Bu durum, Türkçe bilmeleri ve kültürel yakınlıkları nedeniyle Türkiye toplumuna adaptasyonlarını kolaylaştırıyor. Ancak büyük göç dalgaları, aynı kültürden olsanız bile ekonomik ve sosyal riskler yaratma potansiyeline sahiptir.”
Prof. Dr. Aysan, 90 milyonluk İran nüfusunun yaklaşık yüzde 25’inin gençlerden oluştuğunu hatırlatarak, olası bir göç dalgasında öncelikli olarak bu grubun hareket edeceğini öngörüyor.
Bu durumun yanı sıra, göçmenlerin yalnızca İranlılarla sınırlı kalmayabileceğini ekliyor: “İran, kendi içerisinde önemli sayıda Afgan ve Pakistanlı göçmene de ev sahipliği yapıyor. İran’daki düzensizlik ve çatışmalar, bu grupların Türkiye üzerindeki baskısını artırabilir.”
Prof. Dr. Aysan, Türkiye’nin daha önceki Suriye göçü tecrübesini göz önünde bulundurarak, büyük bir göç dalgası durumunda bile hazırlıklı olunacağına inandığını ifade ediyor.
Türkiye’de ne kadar İranlı var?
Türkiye’deki İranlılar, farklı resmi statülere sahip. İçişleri Bakanlığı Göç İdaresi’nin 12 Haziran’da güncellediği verilere göre, ikamet izni ile Türkiye’de bulunan yabancılar arasında İranlılar beşinci sırada yer alıyor.
Bu statüye sahip 74 bin 901 İranlının Türkiye’de yaşadığı bildiriliyor. Ayrıca Türkiye’de vatandaşlık alarak yaşayan İranlıların sayısı ise kesin olarak bilinmemektedir.
Prof. Aysan, Türkiye’deki İranlıların farklı şehirlerde yaşadığını, özellikle İstanbul’un Esenyurt ilçesi, Denizli ve İzmir gibi yerleri tercih ettiklerini aktarıyor.
Göç İdaresi’nin verilerine göre, 2025 yılında 3 bin 168 İranlı düzensiz göçmen yakalandı. Türkiye, İranlılar için önemli bir turizm rotası olma özelliğini de sürdürmektedir. Kültür ve Turizm Bakanlığı’nın verilerine göre, 2025’in ilk dört ayında Türkiye’ye en fazla turist gönderen ülkeler arasında Almanya, Rusya ve İran yer alıyor.
