Science dergisinde yayımlanan uluslararası araştırma, Akdeniz Üniversitesi’nin Girmeler Höyük buluntuları sayesinde Neolitik Dönemin Batı Anadolu ve Ege’deki kültürel ile genetik yayılım süreçlerine dair çığır açan sonuçlar ortaya koydu.
Akdeniz Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Arkeoloji Bölümü öğretim üyelerinin de içinde yer aldığı uluslararası ekip, Neolitik Dönemin Batı Anadolu ve Ege’de nasıl şekillendiğine ilişkin uzun yıllardır tartışılan sorulara ışık tutan bulgular elde etti. Science dergisinin 26 Haziran 2025 tarihli sayısında yayımlanan çalışma, bölgenin kültürel ve genetik yapısını çok boyutlu bir yaklaşımla ele alarak bilim dünyasında geniş yankı uyandırdı.
AKDENİZ ÜNİVERSİTESİ EKİBİNDEN ÖNEMLİ KATKI
Araştırma, Akdeniz Üniversitesi Arkeoloji Bölümünden Prof. Dr. Taner Korkut, Prof. Dr. Burçin Erdoğu, Arş. Gör. Dr. Uygar Ozan Usanmaz ve Dr. Yasin Cemre Derici’nin, ODTÜ’den Prof. Dr. Mehmet Somel liderliğinde yürütülen projeye Tlos Antik Kenti kazılarındaki “Girmeler Höyük” buluntularıyla katkıda bulunmasıyla şekillendi. Proje kapsamında Orta ve Batı Anadolu’daki 11 Neolitik yerleşimden alınan 30 yeni antik DNA örneği, daha önceki çalışmalarla elde edilmiş 400’den fazla örnekle birlikte analiz edildi. Bu kapsamlı inceleme, erken Holosen dönemine ait genetik süreklilik ve dönüşüm süreçlerini ayrıntılı biçimde ortaya çıkardı.
YEREL GRUPLAR VE GÖÇMEN TOPLULUKLAR ARASINDA ETKİLEŞİM
Bulgular, Batı Anadolu’da genetik devamlılık gösteren yerel avcı-toplayıcı toplulukların yaklaşık 9000 yıl önce Orta Anadolu’dan gelen tarımcı gruplarla hem kültürel hem biyolojik açıdan kaynaştığını gösterdi. Bazı bölgelerde bu birleşim Neolitik yaşam biçiminin benimsenmesini hızlandırırken, Likya Bölgesi’nde yerel toplulukların biyolojik bir birleşim yaşamadan kültürel etkileşim yoluyla Neolitik yaşam tarzını benimsediği anlaşıldı. Araştırma ayrıca, bu yeni genetik profilin daha sonraki süreçte Ege üzerinden Avrupa’ya yayıldığını tespit etti.
“ÇÖMLEK İNSAN DEĞİLDİR” GÖRÜŞÜNE GENETİK DOĞRULAMA
Çalışmanın dikkat çeken sonuçlarından biri, kültürel benzerliklerin her zaman genetik benzerliklerle örtüşmediğini ortaya koyması oldu. Batı Anadolu’daki mimari özellikler, gömü pratikleri ve taş alet teknolojisi gibi unsurların, topluluk hareketlerinden çok fikir alışverişi ve bölgesel ilişkilerle yayıldığı belirlendi. Bu durum, arkeolojide sıkça dile getirilen “çömlek insan değildir” görüşünün nadir genetik kanıtlarından biri olarak değerlendirildi.
BATI ANADOLU KÜLTÜREL VE GENETİK BİR SENTEZ ALANI
Akdeniz Üniversitesi’nin yürüttüğü kazılardan elde edilen veriler, Batı Anadolu’nun sadece bir geçiş güzergâhı değil, aynı zamanda yerel topluluklar ile farklı bölgelerden gelen grupların etkileşimi sonucu ortaya çıkan özgün bir sentez alanı olduğunu gösterdi. Aktopraklık, Bademağacı, Ulucak ve Tlos/Girmeler gibi önemli yerleşimlerden elde edilen bulgular, bölgedeki Neolitikleşme sürecinin çok katmanlı bir yapıya sahip olduğunu ortaya koydu.
ANADOLU’DAN AVRUPA’YA UZANAN ÇOK KATMANLI NEOLİTİK SÜREÇ
Araştırma, Anadolu arkeolojisi kadar Avrupa’daki ilk tarımcı toplumların kökenine yönelik çalışmalara da katkı sağlıyor. Elde edilen veriler, tarımın Avrupa’ya yayılımının tek yönlü bir göç hareketiyle açıklanamayacağını, bunun yerine bölgesel etkileşimlerin, yerel gelişimlerin ve kültürel aktarımın birlikte rol aldığını gösterdi.
GİRMELER YERLEŞİM ALANI
Tlos Antik Kenti’nin kuzeyinde yer alan Girmeler yerleşimi, iki karstik mağara ve bu mağaraların önünde yer alan höyükten oluşuyor. 2009 yılında başlatılan sistemli araştırmalar kesintisiz şekilde sürdürülüyor. Höyükte yapılan incelemeler, bölgenin MÖ 14. bin yılından itibaren iskan edildiğini ortaya koydu. Girmeler, Mezolitik dönem üzerine kurulan Neolitik ve Kalkolitik dönem yerleşimleriyle Anadolu’nun batısındaki ender çok katmanlı alanlardan biri olarak öne çıkıyor. Daha üst katmanlarda Demir Çağı, Roma, Bizans ve Osmanlı dönemlerine ait buluntulara ulaşıldı.
