Türkiye, İsrail ile ticaretini tamamen kesme kararını 2023 yılı başında almıştı.
Ankara, 2 Mayıs 2024 itibarıyla İsrail ile tüm ithalat ve ihracatın durdurulduğunu, bu süreçte hiçbir ürün için gümrük işlemi yapılmadığını bildirdi.
Türkiye hükümeti, tek istisnanın İsrail’in işgali altındaki Filistin Toprakları ile gerçekleştirilen ticaret olduğunu belirtiyor.
Ankara, bu durumu Filistin Yönetimi’nin Akdeniz’de limanı olmaması nedeniyle tüm uluslararası ticaretini İsrail üzerinden yürütmesi gerekliliğiyle gerekçelendiriyor.
Türkiye’den İsrail’e ticaretin, uluslararası şirketler ve üçüncü ülkeler aracılığıyla devam ettiğine dair iddialar ise Türkiye ve İsrail medyasında tartışma konusu oldu.
Türk yetkililer, geçen yıl bu iddiaları defalarca yalanladı.
Peki, veriler Türkiye-İsrail ticareti hakkında ne söylüyor?
İsrail, Türkiye’yi 2024’te en büyük 5. ihracat ortağı olarak kaydetti
Birleşmiş Milletler (BM) Emtia Ticaret İstatistikleri Veritabanı’na (Comtrade) göre, İsrail 2024 yılında 91,5 milyar dolar (yaklaşık 3.5 trilyon lira) ithalat ve 61,7 milyar dolar (yaklaşık 2,4 trilyon lira) ihracat gerçekleştirdi.
BM verilerine dayanarak yapılan tabloya göre, 2024 yılında İsrail, Türkiye’ye yaklaşık 600 milyon dolarlık (yaklaşık 23,3 milyar lira) ihracat yaptı. Türkiye ise, İsrail’in en fazla ürün aldığı ülkeler arasında 2,8 milyar dolar (yaklaşık 110 milyar lira) ile beşinci sırada yer aldı.
Ancak Türkiye İstatistik Kurumu (TÜİK) verilerine göre, Türkiye’nin 2024’te İsrail’e ihracatı 1,5 milyar dolar olarak kaydedildi.
BM Comtrade ekibi, konuyla ilgili BBC Türkçe‘ye yaptığı açıklamada, bu tutarsızlığın “İki taraflı asimetri” olarak adlandırılan bir durumdan kaynaklandığını dile getirdi.
Comtrade, İsrail’in 2024’te Türkiye’den yaptığı ihracatı 2,8 milyar dolar olarak, Türkiye’nin ise İsrail’e ithalatını 1,5 milyar dolara açıkladığını belirtti.
Ticaret Bakanlığı: ‘2 Mayıs 2024’ten bu yana İsrail ile ticaret sıfır’
Ticaret Bakanlığı, sosyal medyada yayımlanan bir haber sonrası 22 Mayıs’ta kapsamlı bir yazılı açıklama yaptı.
Açıklamada, İsrail ile ticaretin devam ettiği yönündeki iddialar yalanlandı; BM veritabanında Türkiye’nin 2024’te İsrail’e 2,8 milyar dolarlık ihracat yaptığına dair verilerin “tamamen yanlış” olduğu ifade edildi.
Bakanlık, Türkiye’nin 7 Ekim 2023 ile 2 Mayıs 2024 tarihleri arasında İsrail ile ticaretinin yüzde 30 azaldığını aktardı.
Nisan 2024 itibarıyla bazı ürünlerde İsrail’e ihracatın durdurulduğu ve 2 Mayıs 2024 itibarıyla Türkiye’den İsrail’e tüm ürün gruplarında ihracat, ithalat ve transit ticaretin kesildiği kaydedildi.
Açıklamada, 2024’ün ilk dört ayında Türkiye’nin “Filistin’e yapılan ihracat dahil” 1,5 milyar dolarlık ihracat yaptığını belirtildi ve şu ifadeler kullanıldı:
“Gümrüklerde ve serbest bölgelerimizde İsrail ile ticaret işlemi yapılamaz. 2 Mayıs 2024’ten bu yana İsrail ile ticaret sıfırdır.”
Bakanlık, 7 Haziran 2024’te Batı Şeria merkezli Filistin Yönetimi ile Türkiye arasında yapılan “Türkiye-Filistin devleti protokolü” çerçevesinde “özgün bir kontrollü ticaret mekanizması” geliştirildiğini de ekledi.
Bu mekanizma dahilinde, “sadece ithalatçının Filistinli olduğu ve varış yerinin Filistin adresi” olacak şekilde Türkiye’den Filistin’e 2024’te toplam 797 milyon dolar (yaklaşık 31 milyar lira) ihracat yapıldığı ifade edildi.
Bu ticaretin, “Filistin’in limanı ve gümrüğü olmadığı için İsrail’in iki limanı üzerinden” gerçekleştirildiği belirtildi.
BBC Türkçe‘ye konuşan Nevşehir Hacı Bektaş Veli Üniversitesi Öğretim Üyesi Profesör Doktor İlhan Güllü, Türkiye ve İsrail arasında 1990’larda gelişen ekonomik ilişkilerin 2000’li yıllardaki kriz dönemlerinde de devam ettiğine dikkat çekti.
Güllü, 2010 yılında Mavi Marmara baskınıyla başlayan diplomatik kriz döneminde bile ticari ilişkilerin bozulmadığını, ancak 2023’te İsrail’in Gazze’ye yönelik başlattığı operasyonların durumu değiştirdiğini ifade etti:
“2023 yılı öncesinde Türkiye’nin İsrail ile olan ticari ilişkileri, bölgede yaşanan İsrail kaynaklı siyasi krizlerden bağımsız olarak devam ederken, 7 Ekim 2023 sonrası oluşan siyasi atmosfer, ticari ilişkilerde belirgin bir kırılma yarattı.”
İsrail verileri ne gösteriyor?
İsrail Merkezi İstatistik Bürosu’nun (CBS) ticaret verilerine göre, İsrail 2024’te Türkiye’den 2 milyar doları (yaklaşık 78 milyar lira) aşan ithalat gerçekleştirdi.
Aynı yıl içinde İsrail’in Türkiye’ye ihracatı ise 600 milyon dolara (yaklaşık 23 milyar lira) ulaştı.
2025’in ilk dört ayında ise CBS verilerine göre iki ülke arasındaki ticaretin büyük oranda düştüğü gözlemlendi.
TÜİK ve Ticaret Bakanlığı ise bu dönemde İsrail ile ithalat ve ihracatı sıfır olarak kaydediyor.
Prof. Dr. İlhan Güllü, 2023 öncesi ticaret verilerinin İsrail ve Filistin pazarının “Türkiye’deki ihracat ve ithalatçılar tarafından güvenli bir pazar olarak algılandığını” gösterdiğini ifade etti.
Ankara’nın İsrail ile dış ticaretinde fazla verdiğini vurgulayan akademisyen, “Türkiye, Filistin davasını desteklemek adına dış ticaretteki kazanımlarından vazgeçmiştir” dedi.
BBC Türkçe‘ye konuşan Tel Aviv Üniversitesi Ulusal Güvenlik Çalışmaları Enstitüsü’nden Dr. Gallia Lindenstrauss, Türkiye’nin ticaret yasağına rağmen, Türkiye menşeli ürünlerin üçüncü ülkeler ve Filistin Yönetimi üzerinden İsrail’e satıldığını ve bu satışların İsrail tarafından Türkiye’den ithalat olarak kaydedildiğini belirtti.
Lindenstrauss, verilerle ilgili şu değerlendirmeyi yaptı:
“Sayılar arasında farklılıklar var; ancak İsrail’in Türkiye’den Mayıs 2024 öncesi ithalatının neredeyse yarısı hâlâ üçüncü ülkeler ve taraflar üzerinden devam ediyor.”
İsrailli akademisyen, Türkiye’nin Filistin Yönetimi ile ticaretinin neden İsrail üzerinden gerçekleştiğini ise şöyle açıkladı:
“İsrail ve Filistin ekonomileri oldukça iç içe geçmiş durumda. Dünya ticaretinin büyük kısmı deniz yolları üzerinden gerçekleşiyor. Dolayısıyla Filistin Yönetimi’nin ithalat yapabilmesi için en mantıklı seçenek, İsrail’in Hayfa ve Aşdod limanları
