Yaz mevsiminin gelmesiyle birlikte, kene ısırması sonucu ortaya çıkan Kırım Kongo Kanamalı Ateşi (KKKA) vakaları ve bu hastalık nedeniyle yaşanan ölümler tekrar gündeme geldi.
Son olarak Sivas’ta 67 yaşındaki bir bireyin hayatını kaybetmesiyle, bu yıl KKKA nedeniyle yaşamını yitirenlerin sayısı yediye ulaştı.
Kayseri’de ise aynı hastalık sebebiyle dört kişi hayatını kaybetti.
Sağlık Bakanlığı’nın verilerine göre, KKKA Türkiye’de ilk defa 2002 yılında tespit edildi ve 2024 yılı itibarıyla toplam 17 bin 132 vaka ile 819 ölüm kaydedildi.
Bakanlık, 11 Haziran’da, bu yıl kene yoğunluğu ile vaka ve ölüm sayısının normal seviyelerin üzerinde olduğu yönündeki iddialara yanıt vererek açıklama yaptı:
“Türkiye’de kene yoğunluğunun önceki yıllara göre daha fazla olduğuna dair bir tespitimiz bulunmamaktadır.”
Bakanlık, tüm kenelerin hastalık etkeni taşımadığını ve her kene ısırdığında kişinin hastalığa yakalanma riskinin bulunmadığını da vurguladı.
Kene nedir?
Sivas, kene vakalarının ve buna bağlı ölümlerin en sık görüldüğü illerden biri olarak öne çıkıyor.
BBC Türkçe‘ye açıklamalarda bulunan Sivas’taki Cumhuriyet Üniversitesi’nden Parazitoloji uzmanı Veteriner Hekim Prof. Dr. Kürşat Altay, keneleri “hastalık taşıyıcısı olan önemli bir eklem bacaklı” olarak tanımlıyor.
Aynı zamanda Türkiye Veteriner Hekimler Birliği Bilim Kurulu Üyesi olan Altay, dünya genelinde 900’den fazla kene türü bulunduğunu ve Türkiye’de 35 farklı kene türünün mevcut olduğunu belirtiyor.
KKKA hastalığının taşıyıcısı ise Latince Hyalomma marginatum adı verilen kene türüdür.
Prof. Dr. Kürşat Altay, bu türün yüksek üreme potansiyeline sahip olduğunu, bir kenenin 10 bini aşkın yumurta bırakabileceğini ve konak hayvanları konusunda seçici davranmadığını ifade ediyor.
Keneler nasıl hastalık yayıyor?
Kenelerin temel besin kaynağı kan olmaktadır.
Prof. Dr. Altay, kenelerin ömrü boyunca üç kez kan emdiğini, bu süreçlerin larva, nimf ve erginlik dönemlerinde gerçekleştiğini belirtiyor.
Keneler insanları ısırdıklarında, sivrisineklerden farklı olarak acı vermediği için hissedilmesi zor olmaktadır.
Altay, keneler için, “Konağa tutunduklarında tüm morfolojik ve biyolojik özellikleri birbiriyle bütünleşir” ifadesini kullanıyor ve ekliyor:
“Morfolojik yapıları, konağa sıkıca tutunmalarına yardımcı olur. 15 gün boyunca ayrılmadan kan emerler. Vektörlüğün, yani hastalık taşımanın temelinde bu kan emme işlemi yatmaktadır.”
Prof. Kürşat Altay, kenelerin emdikleri kanın pıhtılaşmasını tükürük salgılarıyla önlediklerini de belirtiyor:
“Kenelerin tükürük salgısında pıhtılaşmayı engelleyen maddeler bulunmaktadır. Bu salgı sırasında kendilerindeki virüsleri ve patojenleri de konağa aktarırlar.”
En sık hangi bölgelerde görülüyor?
KKKA vakaları ve ölüm haberleri genel olarak Tokat, Sivas, Kayseri ve Giresun gibi illerde yoğunlaşmaktadır.
Prof. Altay, Kelkit Vadisi olarak adlandırılan, Erzurum ve Artvin’den başlayıp Çorum ve Amasya’ya kadar uzanan bölgede Hyalomma marginatum türünün en yaygın şekilde görüldüğünü söylüyor.
Bu durumun nedenlerini ise şöyle açıklıyor:
“Yükseklik, nem oranı, ısı ve uygun konak yoğunluğu gibi faktörler, bu bölgede Hyalomma marginatum için en ideal ortamı sağlıyor. Bu kene türü İç Anadolu’da da bulunmakta, Ankara ve Manisa’da da mevcut. Ancak en yoğun şekilde bu bölgede yer alıyor.”
Keneyle mücadele mümkün mü?
Peki, kenelerle mücadele etmek mümkün mü?
Prof. Altay, “Şu anda keneleri tamamen yok edemediğimizi kabul ediyoruz” diyerek sebep olduğu durumları dört ana başlıkta sıralıyor:
Altay, “Bu durumu kabullenerek hareket edip insanları korumaya çalışmamız gerekiyor” ifadesini kullanıyor.
Korunma için ne yapmalı?
Kene ısırması, dermatoloji alanına giren bir durumdur.
BBC Türkçe‘ye konuşan Tekirdağ Namık Kemal Üniversitesi Tıp Fakültesi Deri ve Zührevi Hastalıklar Ana Bilim Dalı Başkanı Prof. Dr. Sema Aytekin, kene ısırmasına karşı alınması gereken önlemleri şöyle sıralıyor:
Prof. Aytekin, kene ısırması durumunda, kenenin mümkün olan en kısa sürede çıkartılması gerektiğini ve sağlık kuruluşuna başvurulmasının beklenmemesi gerektiğini vurguluyor.
Aytekin, “Çünkü kene ne kadar uzun süre deride kalırsa, hastalık o kadar bulaştırıcı olabiliyor” diyor.
Kene nasıl çıkartılmalı?
Aytekin, kenelerin güvenli bir şekilde çıkarılabilmesi için ilk yapılması gerekenin çıplak elle dokunmamak olduğunu ifade ediyor:
“Mümkünse eldiven kullanmak gerekir, ancak eldiven yoksa bir naylon ya da kumaş parçasıyla kenenin cilde en yakın kısmından, baş kısmından tutulup çıkarılması gerekmektedir.
“Eldivenle tutmak zorsa, bir cımbızla kene cilde çok yakın bir yerden tutulup çekilmesi en uygunudur.”
Aytekin, kenenin karın kısmından tutulmaması ve patlatılmaması gerektiğini özellikle vurguluyor.
Çıkartıldıktan sonra tutulum alanının antiseptikle, sabunlu suyla veya sadece suyla temizlenmesi gerektiğini belirtiyor ve ekliyor:
“Eğer hastalığın sık görüldüğü bir bölgede değilseniz, kene temiz bir şekilde çıkarıldıysa hastaneye gitmeye gerek yok. Ancak bir hafta içerisinde ateş veya başka bir şikayet gelişirse hastaneye başvurulmalıdır. Her kene hastalık bulaştırmaz, bu nedenle her kene ısırmasında panik yapmaya gerek yok.”
Sağlık Bakanlığı da bu noktada benzer görüşte.
Bakanlık, “Kişi keneyi kendisi çıkaramadığı durumlarda en yakın sağlık kuruluşuna başvurmalıdır” açıklamasında bulunuyor.
Kenelerin yol açtığı hastalıklar
Sağlık Bakanlığı’na göre, KKKA hastalığı, kenenin tutunması veya bununla doğrudan temas yoluyla bulaşmaktadır.
Ayrıca, virüslü hayvanların veya hasta insanların kan, doku ve vücut sıvılarına korunmasız temas da hastalığın yayılmasına neden olabiliyor.
Hastalık, virüsün alınma şekline bağlı olarak 1-14 gün sürebilen bir kuluçka döneminden sonra ateş, halsizlik, üşüme, titreme, yaygın kas ağrıları, baş ağrısı, bulantı-kusma, ishal, yüzde ve gözlerde kızarıklık
